حرکت هر خودرو نیازمند دو عامل تولید کننده نیرو و انتقال دهنده آن است. موتور یا پیشرانه وظیفه تولید نیرو را بر عهده دارد، اما برای انتقال آن، بخش های مختلفی درگیر هستند و با همکاری یکدیگر این وظیفه را انجام می دهند. در حقیقت سیستم انتقال نیرو وظیفه دارد تا نیروی تولید شده توسط موتور را به چرخ های خودرو منتقل کند. این سیستم شامل سه بخش گیربکس، کلاچ و دیفرانسیل است و آشنایی با قطعات یدکی گیربکس خودرو اهمیت فراوانی دارد زیرا نقش آن در سیستم انتقال نیرو، کمتر از نقش موتور در تولید نیرو نیست. بنابراین داشتن اطلاعات کافی از گیربکس می تواند به نگهداری و مراقبت اصولی آن کمک کند و در هنگام بروز مشکل برای عیب یابی و تعمیر آن مفید باشد. در این مقاله قصد داریم شما را با اجزای اصلی گیربکس آشنا کنیم و نحوه نگهداری و علائم خرابی آن صحبت نماییم، پس تا انتها همراه ما باشید.
گیربکس چیست و چه نقشی در خودرو دارد؟
گشتاوری که توسط موتور ایجاد می شود باید با نیاز خودرو متناسب شود و سپس به چرخ ها منتقل گردد. وظیفه متناسب کردن این گشتاور را گیربکس یا جعبه دنده بر عهده دارد. در حقیقت گیربکس برای راننده شرایطی را فراهم می کند تا بتواند خودرو را در شرایط متفاوت با سرعت های مختلف کنترل نماید. این قسمت از خودرو به این دلیل مهم است که موتور دارای توان و گشتاور مشخصی است و این گیربکس است که می تواند بدون تغییر در این دو مولفه، سرعت دلخواه را برای راننده فراهم نماید. علاوه بر این جعبه دنده وظایف دیگری نیز دارد که شامل فعال بودن موتور در هنگام توقف خودرو، تعیین جهت حرکت خودرو و جلوگیری از سرعت های ناخواسته می باشد. گیربکس در دو نوع دستی یا اتوماتیک تولید می شود که ما در این مقاله به معرفی نوع دستی آن می پردازیم.
معرفی قطعات یدکی گیربکس خودرو
گیربکس های دستی سه نوع هستند: ۴ دنده، ۵ دنده و ۶ دنده که نوع ۴ دنده آن از سال ۱۹۷۰ در خودروها استفاده نمی شود. این بخش از قطعات مختلفی تشکیل شده است که چرخ دنده مهم ترین جزء آن می باشد و با توجه به نوع گیربکس دارای جنس و اشکالی متنوع است. در ساختار گیربکس شاهد این هستیم که با در کنار هم قرار گرفتن و درگیر شدن تعداد زیادی چرخ دنده، می توان میزان گشتاور و قدرتی که به چرخ ها منتقل می شود را تنظیم و کنترل نمود. در تمام گیربکس ها چرخ دنده وجود دارد اما تعداد و نوع آن ها متفاوت است. از دیگر اجزای گیربکس می توان به پوسته، محور کلاچ یا شفت ورودی، محور زیر یا شفت واسط، محور اصلی یا شفت خروجی، یاتاقان، دسته دنده، میل ماهک، ماهک، کشویی دنده، دنده برنجی و کاسه نمد است.
کاسه نمد
شفت
چرخ دنده
کشویی دنده
پوسته
پوسته گیربکس آن قسمتی از این قطعه است که اجزای اصلی گیربکس مانند محورها، چرخ دنده ها و یاتاقان ها درون آن قرار می گیرند و جنس آن از چدن است.
چرخ دنده
اصلی ترین و مهمترین قطعات یدکی گیربکس خودرو، چرخ دنده ها هستند. بدون وجود این قطعات چیزی به نام گیربکس وجود ندارد. تعداد چرخ دنده ها دو برابر تعداد دنده خودرو است. مثلا برای یک گیربکس ۵ سرعته، ۵ جفت چرخ دنده وجود دارد. این چرخ دنده ها اندازه های متفاوتی دارند تا بتوانند سرعت های مختلفی برای خودرو ایجاد نمایند. چرخ دنده های بزرگتر برای سرعت های پایین تر و چرخ دنده های کوچکتر برای سرعت های بالاتر به کار گرفته می شوند و موجب ایجاد دنده سنگین و سبک می گردند. در نتیجه در دنده های سنگین شاهد قدرت بیشتر و سرعت کمتر و در دنده های سبک شاهد قدرت کمتر و سرعت بیشتر هستیم. چرخ دنده ها به سه نوع افقی محور، موازی محور و عمود محور تقسیم بندی می گردند.
محور کلاچ یا شفت ورودی
شفت ورودی، محور محرک گیربکس است و به وسیله کلاچ با موتور ارتباط دارد. این شفت به یک چرخ دنده که در قسمت ورودی پوسته قرار دارد به شکل یکپارچه متصل گردیده است.
محور زیر یا شفت واسط
شفت واسط وظیفه دارد که گشتاور را از شفت ورودی به شفت خروجی منتقل نماید. به همین منظور چندین چرخ دنده روی آن نصب شده است که به صورت یکپارچه می باشند. اولین چرخ دنده آن با چرخ دنده شفت ورودی درگیر است و گشتاور ایجاد شده توسط موتور را بدون هیچ گونه کم و کاستی تحویل شفت خروجی می دهد.
محور اصلی یا شفت خروجی
این محور وظیفه دارد نیرویی را که در گیربکس تبدیل شده، به سمت دیفرانسیل انتقال دهد. برای این منظور چندین چرخ دنده روی آن نصب شده است که یکپارچه نیستند و دارای قطرهای متفاوتی می باشند. این چرخ دنده ها به واسطه یاتاقان ها روی محور اصلی، حرکت چرخشی انجام می دهند.
یاتاقان گیربکس یا کشویی دنده
لایه داخلی این قطعه از قطعات یدکی گیربکس خودرو، دندانه دار می باشد و وظیفه آن فعال کردن چرخ دنده هاست. به این صورت که به صورت کشویی به طرف آن ها می رود و با چرخ دنده مورد نظر درگیر می شود. نام دیگر یاتاق گیربکس، چرخ دنده هماهنگ کننده است. یاتاقان گیربکس تحت عنوان کشویی دنده نیز شناخته می شود و تعداد آن به تعداد دنده ها بستگی دارد. این قطعه دارای دو شیار است که از یک شیار آن به ماهک و شیار دیگر به دنده برنجی و یاتاقان متصل می گردد و موجب می شود که دنده انتخاب شده توسط راننده فعال گردد. همانطور که از اسمش مشخص است دارای حرکت رفت و برگشتی است و این حرکت را روی توپی انجام می دهد.
دسته دنده
دسته دنده همان بخشی از گیربکس است که در کابین اتومبیل قابل رویت می باشد و از طریق آن تعویض دنده صورت می پذیرد.
میل ماهک
این قطعه در واقع ماهک را به دسته دنده متصل می کند. در گیربکس دستی وقتی راننده دسته دنده را حرکت می دهد، میل ماهک نیز حرکت می کند. تعداد این قطعه بستگی به تعداد دنده های گیربکس دارد.
ماهک
این قطعه جنسی فلزی و شکلی خمیده دارد. ماهک به میل ماهک متصل می شود و با نیرویی که از دسته دنده گرفته، حرکت می کند. این حرکت به صورت کشویی است و باعث درگیر شدن آن با چرخ دنده مورد نظر شده و موجب تنظیم سرعت خودرو می گردد. تعداد ماهک ها و میل ماهک ها با هم برابر است.
دنده برنجی
از دنده برنجی بین دو قطعه یاتاقان و دنده کشویی استفاده می گردد تا موجب درگیری دقیق تر و سریعتر آن ها شود. این قطعه از قطعات یدکی گیربکس خودرو، به شکل یک حلقه دندانه دار است که موجب کاهش نیروی طولی و چرخشی وارد شده به یاتاقان می گردد.
کاسه نمد
به این قطعه عایق نشت نیز می گویند که مانع از نفوذ گرد و غبار به یاتاقان ها و روغنی که در آن وجود دارد می شود.
نگهداری و مراقبت از گیربکس خودرو
همانطور که متوجه شدید، گیربکس جزء بخش های اصلی سیستم انتقال قدرت در خودرو است و به همین دلیل نیاز به مراقبت و نگهداری ویژه دارد تا چرخ دنده ها و دیگر اجزای داخلی آن آسیب نبیند. یکی از ساده ترین و اصلی ترین اقداماتی که برای نگهداری از قطعات یدکی گیربکس خودرو باید انجام شود، تعویض به موقع روغن گیربکس یا واسکازین است. کارشناسان خودرو توصیه می کنند که پس از طی مسافت سی هزار کیلومتر واسکازین را تعویض نمایید. همچنین تعویض دنده باید حتما با کلاچ انجام گردد تا شفت، چرخ دنده یا قطعات دیگر گیربکس دچار شکستگی یا ساییدگی نشوند. بازدید دوره ای گیربکس می تواند خیال شما را بابت سالم بودن و عملکرد مناسب آن راحت نماید. با این اقدامات ساده دیگر نگرانی بابت خرابی گیربکس خودرویتان نخواهید داشت.
علائم خرابی گیربکس خودرو
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، بلافاصله برای بازدید قطعات یدکی گیربکس خودرو به یکی از تعمیرگاه های معتبر مراجعه نمایید.
- افزایش غیر طبیعی دور موتور که ممکن است در اثر شل شدن چرخ دنده ها باشد
- کم کردن واسکازین که می تواند نشانه ای از نشت آن باشد
- لرزش غیر طبیعی خودرو در هنگام تعویض دنده
- استشمام بوی سوختگی از گیربکس و واسکازین
- شنیدن صدای خرخر در هنگام تعویض دنده
- سختی و دشواری در هنگام تعویض دنده
- مشاهده تغییر رنگ در واسکازین
- کند شدن شتاب خودرو
گیربکس نقشی اساسی در سیستم حرکتی خودرو دارد و اگر دچار اشکال شود می تواند حرکت خودرو را مختل کند یا حتی موجب توقف آن شود. بنابراین بهتر است مراقبت ها و سرویس های لازم را در مورد آن انجام دهید و قطعات مصرفی این بخش را به موقع تعویض نمایید. اما به خاطر داشته باشید که لوازم مورد نیاز را از مراکز معتبر فروش قطعات یدکی گیربکس خودرو تهیه نمایید. زیرا قطعات بی کیفیت باعث ایجاد خسارات جبران ناپذیری به گیربکس می شوند و هزینه های سنگینی را به شما تحمیل می کنند. برای اطلاع از قیمت قطعات یدکی گیربکس خودرو می توانید به فروشگاه های اینترنتی لوازم و قطعات یدکی خودرو HPC یا نمایندگی های مجاز مراجعه نمایید.