زنجیر تایم یا زنجیر موتور و تفاوت آن با تسمه تایم

برای ورود هوا و سوخت لازم است حرکت پیستون ها و باز شدن سوپاپ ها با یکدیگر هماهنگ باشند. تسمه تایم یا زنجیر تایم (زنجیر موتور) اتصال بین دو قطعه میل سوپاپ و میل لنگ را برقرار کرده و موجب چرخش صحیح آن ها می شود. در حقیقت زنجیر موتور قطعه ای است که باز شدن سوپاپ های پیشرانه احتراق داخلی جهت انجام دقیق مراحل مکش، تراکم، احتراق و تخلیه را با تعیین یک زمان بندی مناسب، تنظیم می کند.

 

تفاوت تسمه تایم و زنجیر موتور

زنجیر تایم و تسمه تایم هر دو عملکرد و کاربرد یکسانی داشته و تنها در پارامترهایی چون طول عمر، جنس و محل قرارگیری تفاوت دارند. زنجیر تایم قطعه ای فلزی بوده که داخل پیشرانه نصب می شود و چون با سایر قطعات در تماس است، باید با رون پیشرانه، روغن کاری شود. در حالی که تسمه تایم از لاستیک محکم ساخته شده و محل نصب آن خارج از پیشرانه است. از لحاظ طول عمر نیز زنجیر تایم عمر بیشتری نسبت به تسمه تایم داشته و تقریبا می توان طول عمرش را برابر با عمر پیشرانه دانست.

از اواسط دهه ۱۹۶۰ میلادی به دلیل آن که زنجیر تایم به کار رفته در پیشرانه های احتراق قدیمی باعث ایجاد لرزش و سر و صدا می شد، استفاده از این قطعه کاهش یافت و تسمه تایم جایگزین زنجیر تایم خودرو شد. اما در سال های اخیر فناوری ساخت و تولید زنجیر موتور پیشرفت کرده و تغییراتی در این قطعه به وجود آمده که سبب بر طرف شدن مشکلات قبلی شده و عملکرد آن را بهبود بخشیده اند. به همین دلیل دوباره استفاده از زنجیر تایم رواج پیدا کرد.

 

تسمه سفت کن یا هرزگرد

یکی از لوازم و قطعات موتوری خودرو زنجیر سفت کن یا هرزگرد نام دارد که دارای دو نوع لولایی و فنری است. زنجیر سفت کن لولایی را می توان تنظیم کرد اما نوع فنری آن به صورت اتوماتیک انرژی را به زنجیر انتقال می دهد.

همان طور که پیشتر نیز به آن اشاره کردیم، وظیفه اتصال میل سوپاپ و میل لنگ بر عهده تسمه تایم است. اما قطعه ای به نام زنجیر سفت کن یا هرزگرد به عنوان پولی واسطه بین پولی میل لنگ و میل سوپاپ قرار گرفته و تسمه از روی آن می چرخد. طول عمر این قطعه تقریبا با عمر تسمه تایم برابر است و معمولا همزمان با تعویض تسمه تایم، هرزگرد نیز تعویض می شود.

چهار بخش اصلی زنجیر سفت کن ها عبارتند از پولی، اهرم سفت کن، فنر و پایه. به کمک پولی جا به جایی و حرکت تسمه محرک میسر می شود؛ وظیفه فنر، کنترل نیروی کشش تسمه محرک است. اهرم سفت کن بخشی است که امکان تنظیم یا حذف تسمه محرک را فراهم می سازد. کلیه این قطعات نیر بر روی پایه زنجیر سفت کن قرار می گیرند.

نکته ای که باید در رابطه با این قطعه به آن توجه داشته باشید این است که تنظیم این قطعه امری تخصصی و پیچیده است و حتما باید توسط یک تعمیرکار و مکانیک باتجربه انجام شود تا از بروز مشکل جلوگیری گردد و آسیب های جبران ناپذیری به سایر قطعات موتور وارد نشود. زنجیر سفت کن ساده پیکان و زنجیر سفت کن رگلاژی از جمله نمونه های این قطعه است که در فروشگاه آنلاین لوازم یدکی HPC (اچ پی سی) به فروش می رسد.

 

زنجیر سفت کن چگونه عمل می کند؟

در محفظه موتور تسمه مارپیچی قرار دارد که در اطراف قطعات می چرخد و زنجیر سف کن باید نیروی کششی کافی را در این تسمه ایجاد کند. این قطعه یکی از مهم ترین اجزای سیستم تسمه محرک خودرو است. این سیستم به نوعی مبدل انرژی های تولید شده توسط موتور بوده و زنجیر سفت کن نیز باید این انرژی را به سایر بخش ها منتقل کند.

 

نشانه های خرابی تسمه سفت کن

زنجیر سفت کن نیز مانند هر قطعه دیگری مستهلک شده و در اثر استفاده مداوم خراب می شود و باید تعویض گردد. این قطعه طول عمر معینی داشته که در اثر ساییدگی ممکن است عمر استفاده از آن کاهش یابد، خراب شده و به تعمیر نیاز داشته باشد. در ادامه قصد داریم به بررسی برخی از علائم و نشانه های خرابی زنجیر سفت کن بپردازیم.

 

صدای سایش یا جیغ

یکی از متداول ترین نشانه های خرابی زنجیر سفت کن، صداهای ناتعارف و غیر عادی خودرو است. صدای جیغ مانندی که از زنجیر موتور شنیده می شود، اغلب به دلیل شل شدن تسمه بوده و از آن جایی که هرزگرد کشش کافی روی آن ایجاد نکرده، صداهای ناهنجار به گوش می رسد. وجود نقص و ایراد در بلبرینگ ها یا پولی سفت کن از دیگر دلایل شنیده شدن صداهای ناهنجار اسست. گاهی اوقات نیز ممکن است این صدا در اثر گذشت زمان، فرسودگی و اصطکاک قطعات فلزی ایجاد شود.

 

خرابی تسمه

تسمه فرسوده و کهنه یکی دیگر از علامت هایی است که نشان می دهد ایرادی در سفت کن وجود دارد. در صورت خرابی پولی تسمه زودتر از موعد فرسوده شده و یا حتی ممکن است پاره شود.

 

کار نکردن قطعات مربوط به تسمه

از آن جایی که تسمه سفت کن یکی از قطعات حیاتی خودرو بوده و وظیفه حفظ چرخه تسمه ها در موتور را بر عهده دارد، در صورت خرابی این قطعه، ممکن است دینام دچار اختلال شود، قطعات الکتریکی نیروی کافی دریافت نکنند، باتری حین رانندگی شارژ نشود، سیستم تهویه دچار مشکل شده و واتر پمپ خراب شود. خراب شدن واتر پمپ منجر به داغ شدن موتور شده و موتور صدمه می بیند.

 

خرابی پولی

سطح پولی نرم و صاف و یکنواخت بوده و فرورفتگی، شکاف و خوردگی در پولی ها نمایانگر خرابی آن ها است. شیارهای پولی ها نباید آلوده و دارای گرد و غبار باشند. فرسوده شدن تسمه ها از علامت های خرابی پولی ها است.

 

جا به جایی اهرم سفت کن

در صورتی که هنگام روشن شدن موتور، اهرم های هرزگرد نوسان داشته باشند، احتمالا سیستم های میرایی، میراکننده سیستم های پیچشی و پولی های آلترناتور دچار مشکل هستند و تشخیص آن توسط مکانیک متخصص میسر است.

 

خرابی تسمه تایم و زنجیر تایم

همان طور که پیشتر نیز به آن اشاره کردیم، به کمک تسمه تایم میل لنگ و سوپاپ می چرخند. از این رو این قطعه نقش حیاتی و تاثیرگذاری در حرکت اتومبیل داشته و عملکرد صحیح آن بسیار حائز اهمیت است. از آن جایی که این قطعه یکی از قطعات مصرفی خودرو به شمار می رود، پس از مدت زمان مشخص و پیمودن مسافت معین نیاز باید تعویض شود. گاهی نیز پیش می آید که بنا به دلایلی زودتر از موعد مقرر آسیب دیده و خراب شود. در ادامه به بررسی برخی از عواملی که ممکن است سبب فرسودگی، پارگی و خراب شدن تسمه تایم شود، می پردازیم:

 

تنظیم نبودن

در صورتی که زنجیر سفت کن و زنجیر تایم یا تسمه تایم تنظیم نباشد، ممکن است ترک خورده، پاره یا کشیده شده، دچار ساییدگی شده و یا از جای خود خارج شود. همچنین لرزش پیشرانه می تواند دلایل دیگری داشته باشد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.

 

هرزگردها

خرابی بلبرینگ هرزگردها، چرخش این قطعه را مختل کرده و موجب بروز مشکل در نحوه عملکرد زنجیر تایم می شود. همچنین در صورتی که هرزگردها کثیف باشند یا اجزای تیز و خورنده روی آن ها باشد، دنده ها فرسوده شده و تسمه تایم آسیب می بیند.

 

سیالات

اگر سیالاتی مانند روغن، گریس یا ضد یخ روی تسمه تایم بریزد، ممکن است موجب خوردگی و استهلاک آن شود.

 

دما

یکی دیگر از مواردی که می تواند سبب آسیب دیدن و خرابی زنجیر موتور و تسمه تایم شود، تغییرات دما است. دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین از تحمل زنجیر تایم خارج بوده و این قطعه تنها می تواند دمایی در بازه ۳۴ تا ۸۰ درجه سانتی گراد را تحمل کند.

 

فشار روغن پیشرانه

از آن جایی که محل قرارگیری زنجیر تایم درون پیشرانه بوده و به روغن کاری نیاز دارد، در صورت کاهش فشار روغن درون پیشرانه، عملکرد هرزگرد نیز مختل شده و به هرزگردها، زنجیر موتور و پیشرانه آسیب می زند.

 

علائم و نتایج خرابی تسمه تایم

شنیده شدن صداهای نامتعارف، دور موتور غیر معمول، افزایش میزان دود خروجی از اگزوز و شکستن پیستون و کج شدن سوپاپ از جمله نشانه ها و نتایج خراب شدن زنجیر موتور پیکان و سایر خودروها به شمار می رود. همچنین به دنبال خرابی این قطعه، چراغ چک موتور روشن شده و به سختی استارت می خورد و احتراق نیز به صورت ناقص اتفاق می افتد.

 

جلوگیری از مشکلات خرابی تسمه تایم و زنجیر تایم

تسمه تایم و زنجیر موتور از قطعات مصرفی به کار رفته در خودرو هستند و طبیعتا مانند هر قطعه دیگر عمر مفیدی دارند و پس از آن باید تعویض شوند. این عمر مفید برای هر خودرو تفاوت داشته و باید به زمان بندی که توسط سازنده اتومبیل توصیه شده توجه کنید. معمولا تسمه تایم خودرو باید پس از طی مسافت ۴۰ تا ۱۶۰ کیلومتر تعویض شود. با این حال از آن جایی که این قطعه یکی از قطعات مهم و حیاتی خودرو است و عملکرد آن به طور مستقیم بر سایر اجزا تاثیر می گذارد، بهتر است در هر بار مراجعه به تعمیرگاه جهت سرویس دوره ای، این قطعه نیز بررسی شود تا در صورت لزوم تعویض گردیده و از بروز مشکل در عملکرد سایر قطعات جلوگیری شود.